روز جهانی داوطلب و کنفرانسی مفید و به‌موقع
در هفته دوم آذرماه، کنفرانس سازمان‌های مردم نهاد و کار داوطلبانه در ایران به همت اعضای شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه در سازمان اسناد ملی و آرشیو کتابخانه ملی ایران در تالار گنجینه برگزار شد. این کنفرانس در بخش اهداف خود در دو قسمت عمومی و اختصاصی به دنبال عناوین زیر بود: عمومی: معرفی شبکه و شناخته شدن آن در اذهان و جلب مشارکت فکری و معنوی اعضا اختصاصی: ترویج فرهنگ کار داوطلبانه و کمک به بهبود مدیریت کار داوطلبانه مخاطبان این کنفرانس نیز فعالان جامعه مدنی، مدیران مرتبط دولتی و پژوهشگران علاقه مند به این حوزه به خصوص دانشجویان و اساتید دانشگاه بودند.
در این کنفرانس درباره مسائل محوری همچون، زمینه‌ها و تاثیرات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کار داوطلبانه در ایران، موانع و راهکارهای مدیریت کار داوطلبانه در سازمان‌های مردم نهاد و عوامل موثر بر ترویج فعالیت‌های داوطلبانه صحبت شد. موضوع منابع انسانی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی دیگر در حال تدریس است اما در دل این دانش بسیار کم به مفهوم کار داوطلبانه اشاره می‌شود و همیشه پای پرداخت و معامله در کار است. محرک‌ها در دنیای مدیریت کسب و کار با محرک‌ها در دنیای موسسات خیریه و مردم نهاد بسیار متفاوت است و نمی‌شود همان ادبیات داخل موسسات اقتصادی را در موسسات خیریه به کار برد و لازم است که در این زمینه دانش افزایی شود و اقدامات بیشتری صورت پذیرد. در این کنفرانس از سه منظر جامعه، سازمان و فرد به موضوع کار داوطلبانه پرداخته شد.
در ابتدای این کنفرانس، دکتر آراسب احمدیان دبیر همایش و مدیر عامل موسسه خیریه محک در مهمترین بخش از سخنان خود تصریح کرد: حدودا از هفت ماه پیش شبکه ملی تصمیم به برگزاری این رویداد گرفت و این شبکه ملی توانایی و شایستگی هدایت و برگزاری این همایش‌ها را دارد. امیدواریم این موضوع در چنین قالب‌هایی تداوم داشته باشد و نکات کلیدی که نیاز به تمرکز بیشتری دارد در آینده بیش از پیش مورد بررسی قرار بگیرد.
در ادامه این کنفرانس، خانم فیروزه صابر، مدیر عامل شبکه موسسات خیریه و نیکوکاری در سخنان خود بر اهمیت آموزش مدیران و پس از آن، بر آموزش داوطلبان تاکید کردند. خانم صابر از تاریخچه شبکه ملی سخن گفتند که به نوعی از تیرماه 1392 شکل گرفت و کم کم رشد کرد و شکوفا شد. ایشان خاطرنشان کردند: در توسعه ملی اگر سه ضلع اصلی وجود داشته باشد، یکی دولت، دیگری بخش خصوصی و ضلع سوم جامعه مدنی است که در جامعه ما بسیار ضعیف بوده و این مایه تاسف است. در این بخش سازمان‌های مردمی اثربخشی زیادی دارند و باید ایفای نقش کنند و از این طریق در توسعه ملی موثر باشند و اشاره کردند که این کنفرانس به نوعی یک آغاز است و امیدواریم ادامه داشته باشد.
آقای دکتر فرشاد مومنی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، سخنران بعدی این کنفرانس بودند. ایشان در مهمترین بخش از سخنان خود تصریح کرد: مهمترین بحث موضوع «هماهنگی» است. این مهم تبدیل به دغدغه‌ای اصلی شده است و بیشترین مناقشه‌های فکری در تاریخ علوم انسانی ناظر بر بحث‌هایی است که به دنبال مناسبت‌ترین راهکار می‌گردد. در طول تاریخ بشر دو سازوکار عمده هماهنگی شناسایی شده: بازار و فرمان (دولت) وی ادامه داد: همچنان مانند همیشه تاریخ، بشر ناگزیر است به همین دو سازوکار هماهنگی اتکا کند، اما مساله این است که این دو سازوکار هماهنگی، در عین حال که قدرت دارند تجربه شکست هم دارند و ما با مفاهیمی چون شکست بازار و شکست دولت هم مواجه هستیم. اما مردم نمی‌توانند به اعتبار شکست و درماندگی بازار یا دولت، کنار بنشینند و باید دست به کار شوند و این همان اتفاقی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته در جهان رخ داده است. بهترین راهکار برای خلق جایگزین مناسب به لحاظ درماندگی دولت یا بازار، بدون تردید، سازمان مردم نهاد، موسسات خیریه و کار داوطلبانه است. به این شکل توسعه با کمترین هزینه بیشترین دستاورد را خواهد داشت. کارهایی مسئولانه، ثبت و ضبط شده و مشخص که تنها تفاوتش با کار با مفهوم متداول این است که پرداختی در قبال آن وجود ندارد.
دکتر فرشاد مومنی در ادامه افزود: کار فقط در بهره اقتصادی آن خلاصه نمی‌شود. ما بارها از پدیده‌ای به نام «ضعف حس ملی» ضربه خورده‌ایم، ماجرای مشروطه را در ذهن مرور کنید، ای کاش حس ملی در آن زمان آنقدر ضعیف نبود و مردم حمایت خوبی از مشروطه داشتند اما هرگز اینگونه نشد. ما به شدت به حس ملی نیاز داریم و عارضه رانتی بودن اقتصاد سیاسی ایران، به شدت این حس ملی را تضعیف می‌کند. وی ادامه داد: بیش از 90 درصد بنگاه‌های اقتصادی در ایران، بنگاه‌های یک نفره است و انسان‌هایی که در این سازه مخاطب قرار می‌گیرند، می‌گویند: اگر شریک خوب بود، خداوند هم شریک داشت! به همین سادگی و با همین اشتباه بزرگ، موضوع مهم شراکت و همکاری از بین می‌رود. در چنین شرایطی وقتی عرصه سیاست و اقتصاد با چنین مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند، عرصه اجتماعی به فریاد می‌رسد و خدا را شکر که شدت نیاز جامعه به انجام کارهای داوطلبانه افزایش پیدا کرده و شرایط بحرانی کشور ایجاب می‌کند که کار داوطلبانه هم اوج بگیرد.
این میهمان مدعو در ادامه سخنان خود، آماری از برخی عقب ماندگی‌ها در سیستم آموزش و پرورش و بخش سلامت و رفاه اجتماعی عرضه کردند و بیش از پیش بر اهمیت کار داوطلبانه و ورود مردم به میدان تاکید کردند. ایشان در بخش انتهایی سخنان خود به موضوعی به نام «مدارای نجیبانه مردم ایران با فقر» اشاره کرد و گفت: موارد صرفه جویی خانوارهای ایرانی روی مواد پروتئینی، لبنی و نشاسته‌ای متمرکز شده است. و این نشانه بدی از شدت مسائل مردم است و نباید مردم در این وضعیت باقی بمانند. سارا شریعتی: چرا ترزای ایرانی را نداریم؟ / کار داوطلبانه باعث مواجه نخبگان اجتماعی با متن جامعه می‌شود / امر اجتماعی حول محور اخلاق می‌چرخد / باید نگران نابرابری‌ها باشیم و بکوشیم تا جامعه تقویت شود / باید شاهد پیوند دانشگاه با سازمان‌های مردم نهاد باشیم.
در ادامه کنفرانس مربوط به روز جهانی داوطلب، مجری این مراسم از حضور میهمان ویژه جناب آقای حجت نظری عضور محترم شورای شهر تهران، تشکر کرد و گفت: پنل اول این کنفرانس با موضوع محوری زمینه‌ها و تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کار داوطلبانه در ایران است که با مدیریت پیمان مغازه (مدیرعامل موسسه خیریه رحمان) و با سخنرانی دکتر علی‌نقی مشایخی استاد دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف و دکتر سارا شریعتی برگزار خواهد شد.
دکتر سارا شریعتی سخنان خود را اینگونه آغاز کرد: «از این مجموعه به خاطر دعوت بنده تشکر می‌کنم، این دعوت برای من معنادار است و بسیار خوشحالم. نکته بسیار مهم که در همین ابتدا عرض می‌کنم به خصوص در پاسخ به سخنان آقای مومنی این است که ایشان فرمودند، ما در کل فرهنگ کار جمعی را در کشور نداریم، علاقه زیادی به اشتراک و کارهای مشترک وجود ندارد. کار داوطلبانه به عنوان یک ضرورت مدنی مطرح شده است. من با چنین فرمایشی از سوی آقای مومنی به یاد 100 سال پیش افتادم در رساله‌ای به نام «کار» از سوی مهندس بازرگان تحت عنوان سوغات فرنگ، که بعد از یک قرن چرا باید دوباره همین موضوع مطرح شود؟ ایشان در آن مقاله یک قرن پیش 3 راهکار عنوان کردند که باعث شود ما دیگر مشکلی با کارهای شراکتی و جمعی نداشته باشیم، اولین توجه زیاد به مقوله وجدان کاری بود، دومی اصلاح دینی به معنای آن چیزی که باعث می‌شود درک ما متفاوت باشد با آنچه که در اروپا در جریان است و سومی هم ضرورت کار جمعی است که باعث می‌شود روحیه فردگرایی ایرانی‌ها تا حد زیادی متعادل شود. این تشخیص برای یک قرن پیش است.
دکتر سارا شریعتی ادامه داد: نکته‌ای در بحث ایشان بود که باید مورد توجه قرار بگیرد، من رویکردم اجتماعی است و با خلق و خو و ذات انسان‌ها کاری ندارم. مهمترین مانع بر سر فعالیت جمعی و داوطلبانه ما ایرانیان، سیاست و استبداد تاریخی بوده است. این استبداد است که اجازه نداده ما کار جمعی انجام بدهیم. در خلا نمی‌شود گفت که ما کار جمعی نمی‌کنیم چون حتما مشکلاتی بوده که این گونه شده‌ایم. حوزه اجتماعی، زمانی یک حوزه ناتوان بوده است، مثلا چون نتوانسته‌ایم کار سیاسی انجام بدهیم، به فعالیت اجتماعی روی آورده‌ایم، بسیاری از فعالان درجه یک سیاسی کشور چون سرخورده شده‌اند روی آورده‌اند به کارهای اجتماعی و عام المنفعه. آنها هم در ساختارهای فرهنگی و هم در ساختارهای اجتماعی بسیار فعال شده‌اند. اما من امروز از این دریچه خیال پرداختن به کار اجتماعی را ندارم. من امروز می‌خواهم از امر اجتماعی صحبت کنم که در جامعه ما متولد نشد و باید به آن کمک کنیم که به دنیا بیاید و سالم به دنیا بیاید. ما باید مراقب این امر اجتماعی باشیم و اجازه ندهیم این امر اجتماعی، فقط نقش قربانی را بازی کند، باید از این جامعه دفاع کنیم و کار داوطلبانه یکی از مهمترین موارد در این دفاع تاریخی است.
ما صرفا به دلیل علاقه‌مندی به کار خیر و نیکوکاری اینجا حاضر نشده‌ایم بلکه می‌خواهیم از یک امر ناب اجتماعی دفاعی کنیم. این حوزه در ایران جزو ضیف‌ترین حوزه‌هاست و حتی در حوزه دینی هم توجه به امر اجتماعی جزو ضعیف‌ترین حوزه‌ها هستیم. آموزه‌های اجتماعی دین هم بسیار کم مد نظر قرار گرفته است. ما ترجمان سیاسی چهره‌ها را در ایران داریم مثلا ماندلای ایرانی، اما چرا ترزای ایرانی را نداریم؟ چرا جامعه هنوز در این ترجمان حق خود را نگرفته است؟ وظیفه اصلی ما نقد کار خیر و نیکوکاری است و باید نگاه ما به امر خیر عوض شود. تا دیروز ما جزو جریاناتی بودیم که نسبت به امر خیر به شدت منتقد بودیم و تصور می‌کردیم که کار خیر اتفاقا منجر به افزایش شکاف طبقاتی می‌شود، نابرابری‌ها را تعمیق می‌بخشد، از ثروتمند فقط می‌خواهد سخاوتمندتر باشد و از جامعه نیز می‌خواهد که صبورتر باشد، در نتیجه جامعه را مدام ضعیف و ضعیف‌تر می‌کند. فقیرها چشم انتظار سخاوت ثروتمندان باشند. اما این کار داوطلبانه بوده که باعث شده ما نظر خود را تغییر دهیم. این کارهای داوطلبانه باعث شده کارکردها بسط پیدا کند.
امروزه تعریف کار خیر فقط توزیع پول و خدمات نیست، امروز اشکال غیر مادی نیز مطرح شده، ما نذر کتاب و دارو داریم که از شکل سنتی جمعی خود در حیطه وظیفه دینی فاصله گرفته و ما غیر از دین به اخلاق و تعهد اجتماعی نیز توجه داریم. نیروهای بیشتری به جمع خیرین و اخلاق مداران و داوطلبان اضافه شده‌اند و این بسیار امیدبخش و مهم است. در حوزه زنان فعالیت‌های اجتماعی تنها فرصت برای ایفای نقش در جامعه است و امر خیر و نیکوکاری در حال خلق یک فرهنگ مهم است که به آن نیاز جدی داریم. دگر دوستی، نوع دوستی و فرار از خودخواهی، در حال ورود به فرهنگ ما است و این باعث خوشحالی است، کامو می‌گوید: به چه کارم می‌آید سعادت، وقتی دیگران در آن سهیم نیستند. کار داوطلبانه باعث مواجه نخبگان اجتماعی با متن جامعه می‌شود و این مواجهه مستقیم و مهم برای ما حیاتی است. جامعه‌شناسی که همیشه سرش در کتاب‌ها است اکنون مجبور می‌شود با متن جامعه ارتباط برقرار کند. این روزها در میان دانشجویان شاهد بروز مکتبی به نام «مواجهه مستقیم با متن مردم» هستیم و این بسیار اهمیت دارد. ما باید از امر اجتماعی دفاع کنیم و همین کار داوطلبانه است که ما را با امر اجتماعی به صورت مستقیم مواجه می کند. پس ما بر این باوریم که کار داوطلبانه در ارتباط مستقیم با امر اجتماعی است و این جدای از مبارزه سیاسی نیست، دوگانه زمان ما این بود که با فقر مبارزه کنیم یا به فقیر کمک کنیم اما امروز می‌بینیم که کار داوطلبانه هر دوی این موضوعات را در دل خود دارد. امر خیری که منجر به یک جنبش اجتماعی وسیع می‌شود. امروز ما می‌فهمیم که اتحاد همین کوچک‌ها به تحولات بزرگ می‌انجامد.
کته دیگر پیوند حوزه اجتماعی با حوزه اخلاقی است و امر اجتماعی حول محور اخلاق می‌چرخد و بحران اجتماعی امروز یعنی بحران اخلاقی. مساله امروز ما مساله اجتماعی است نه مساله سیاسی و اقتصادی. بگذارید دیگران دم از بحران اقتصادی بزنند اما ما به خوبی می‌دانیم که مساله اصلی مساله اجتماعی است. باید نگران نابرابری‌ها باشیم و بکوشیم تا جامعه تقویت شود. مسائل اجتماعی، پاسخ‌های اجتماعی می‌خواهد نه پاسخ نظامی یا سیاسی یا متاسفانه اقتصادی. باید شاهد پیوند دانشگاه با سازمان‌های مردم نهاد باشیم، نباید اجازه دهیم جامعه به مجمع الجزایر نامتحد تبدیل شود. به امید نشست‌هایی پر بار از این دست، در آینده‌ای نزدیک.
آ
