مهمترین مشکلات مددجویان بهزیستی کدام است؟
عدم مهارت کافی برای داشتن یک شغل یا نگاه منفی جامعه، اسکان نامناسب یا تهمت‌های زننده‌ای که یک مددجو از جامعه خود می‌شنود- کدام‌یک آزاردهنده‌تر است؟
بر اساس اصل ۱۰ قانون اساسی، همه قوانین و مقررات باید جهت آسان‌کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد؛ بر اساس اصل ۲۱ دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین کند. اما شاید بتوان اصل ۲۹ قانون اساسی را مهمترین اصل مربوط به سازمان بهزیستی دانست؛ بر اساس این اصل برخورداری از تأمین اجتماعی برای دوران بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، درراه‌ماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی. بر اساس این اصل دولت مکلّف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک‌یک افراد کشور تأمین کند. به همین دلیل خدماتی که بهزیستی لازم است ارائه دهد، متنوع و گسترده است؛ از توانبخشی معلولان، نابینایان و ناشنوایان، زنان سرپرست خانوار، زنان آسیب‌دیده اجتماعی، تا توانبخشی به معتادان، مقابله با بحران‌های اجتماعی و آموزش و نگهداری کودکان کار تنها بخشی از وظایف بهزیستی است. یکی از مشکلات مراکز بهزیستی علاوه بر اعتبارات محدود مالی، عدم پذیرش جامعه به مددجویان این مراکز است؛ جامعه با رویکردی بزه‌گونه با این مددجویان برخورد می‌کند و حتی در مورد نابینایان یا ناشنوایان، پس از مهارت‌آموزی هم استقبال چندانی از آنها نمی‌کند.
ایوب اسلامیان کارشناس گروه مددکاری مرکز مهارت‌آموزی بنیاد خیریه روشنای امید ایرانیان است که یکی از حوزه خدماتش توانبخشی فرزندان جداشده از بهزیستی است. اسلامیان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری مهر با بیان‌اینکه سازمان بهزیستی متولی سرپرستی کودکانی است که فاقد سرپرست مؤثر هستند، گفت: منظور از سرپرست مؤثر سرپرستی است که بتواند نیازهای زندگی فرزند را تأمین کند، حال ممکن است والدین به لحاظ مالی دچار مشکل باشند یا برای والدینی که خشونت دارند، متولی فرزندان سازمان بهزیستی است.
آیا ۱۸ سالگی سن مناسبی برای ترخیص مددجوست؟
اسلامیان به انعطاف موجود در سن فرزندانی که از سازمان بهزیستی مستقل می‌شوند اشاره کرد و گفت: طبیعی است که وقتی کودکان به سن ۱۸ سالگی می‌رسند باید این مرکز را ترک کنند. در ایران چندان این سن قطعی نیست که مددجو را در ۱۸ سالگی از مراکز بیرون کنند؛ دختران تا سن ۲۴ سالگی هم در این مراکز هستند. البته گاهی خود مددجویان هم از بودن در این مراکز احساس راحتی نمی‌کنند؛ زندگی گروهی را نمی‌پذیرند یا مایل به شنیدن دستور نبوده و زندگی زیرنظر یک مرکز را نمی‌پذیرند. با این وجود سن ترخیص از مراکز بهزیستی منتقدانی نیز دارد؛ برخی از فعالان اجتماعی معتقدند سن ترخیص گاهی رعایت نمی‌شود و در برخی اوقات در حالی که مددجو به‌شدت نیازمند همراهی بهزیستی است از این مراکز رها می‌شود. خصوصاً اینکه ۱۸ سالگی سن مناسبی برای ورود به جامعه نیست و مددجو هنوز برای استقلال آماده نیست. زندگی در حاشیه شهرها، بیکاری، همزیستی با دوستان و گروه‌های خطرناک و بزهکار، انتخاب غلط و عجولانه شریک زندگی و در پی آن ازدواج‌های ناموفق از جمله آثار ترخیص زودهنگام مددجویان بهزیستی است.
توانمندسازی، حلقه مفقوده در مراکز بهزیستی
اسلامیان به رشد گلخانه‌ای کودکان مددجو در مراکز بهزیستی اشاره کرد و گفت: بسیاری از مددجویان با استرس و اضطراب مراکز خود را ترک می‌کنند و این به هیچ وجه برای ادامه زیست اجتماعی آنها مناسب نیست. بسیاری از آنها کم‌تجربه و کم‌مهارت هستند و عمده توانمندسازی کودکان به بعد از ترخیص‌شان از مراکز بهزیستی موکول می‌شود. علی‌رغم اعطای وام‌های اشتغال و ازدواج به مددجویان و تحصیل رایگان به این افراد، با این حال توانبخشی چندان رشد پیدا نکرده است. طبق پروتکل بهزیستی یک مددجو تا مقطع دکتری هم می‌تواند در دانشگاه آزاد رایگان تحصیل کند اما به دلیل عدم مهارت‌آموزی در دانشگاه‌ها و از آن جا که مراکز شبه‌خانواده در سازمان بهزیستی هم مهارت چندانی به مددجویان نمی‌دهند؛ بسیاری از مددجویان پس از ترخیص با مشکل اشتغال مواجه می‌شوند.
بهزیستی با محدودیت‌های قانونی مواجه است
علاوه بر توانمندسازی، بهزیستی در حل بسیاری از مشکلات هم با موانع قانونی مواجه است؛ به عنوان مثال اورژانس اجتماعی که به‌عنوان یکی از بخش‌های بهزیستی، عاملی برای امداد فوری در آسیب‌های اجتماعی است، در زمان مشاجره‌های خانوادگی حق دخالت ندارد یا در مواجهه با کودکان بدسرپرست در برخورد با والدین آنان چندان مؤثر نیست. محدودیت‌های مالی نیز از جمله مواردی است که دست بهزیستی را برای حل آسیب‌های اجتماعی کوتاه کرده است. این در حالی است که مراکز بهزیستی علاوه بر کمک‌های دولتی می‌توانند از کمک‌های خیران هم استفاده کنند.
نرگس بیدار یک مددکار اجتماعی است که در مرکز دخترانه مداخله در بحران ارشاد فعالیت دارد؛ او با بیان اینکه کمک خیران مخصوصاً در مراکزی که در مناطق مرفه‌نشین نیستند اصلاً زیاد نیست، گفت: اما برای همان مبلغ اندک هم فرد نیکوکار باید راجع به کمکی که به سازمان بهزیستی می‌کند، به مراکز مالیاتی آن‌قدر اظهار کند و توضیح دهد که درنهایت در بسیاری از موارد اصلاً از این کمک منصرف می‌شود.
