کودکان ترخیص‌شده از سازمان بهزیستی
کودکان بسیاری در سراسر دنیا، مجبور به زندگی در مراکز شبه‌خانواده سازمان بهزیستی هستند. درواقع این افراد به‌دلیل شرایط خاص نهاد خانواده سال‌های قابل‌توجهی از زندگی خود را در مراکز نگهداری از کودکان و نوجوانان (یا شبه‌خانواده‌ها) سپری می‌کنند. دولت ایران هم، مانند دولت بسیاری دیگر از کشورها وظیفه خود می‌داند تا حامی کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرستی باشد که سال‌هایی از زندگی خود را در مراکز نگهداری سازمان بهزیستی سپری کرده‌اند. بنابراین این کودکان بدسرپرست در سازمان بهزیستی و مراکز شبه‌خانواده تحت‌مراقبت قرار می‌گیرند. آنها طی این فرایند توسط خانواده‌های فرزندپذیر به فرزندخواندگی یا سرپرستی گرفته می‌شوند یا در همین مراکز می‌مانند و پس از 18سالگی و رسیدن به سن قانونی ترخیص می‌شوند.
این موارد در حالی است که هر دو مسیر برای این کودکان با چالش‌های بی‌شماری همراه است. چالش‌هایی که تاحدی در همه کشورها با تغییراتی مشابه به‌نظر می‌رسد. پیش از این هم محمد نفریه، مدیرکل وقت دفتر امور کودکان و نوجوانان بهزیستی اشاره کرده بود؛ این کودکان، حداقل تا سن 18 سالگی تحت حمایت مستقیم بهزیستی هستند و از انواع امکانات آموزشی، پرستاری، نگهداری، مددکاری و روانشناسی بهره مند می شوند. زیر 18 سال، هیچ کودکی از بهزیستی ترخیص نمی شوند مگر اینکه خانواده های آنان که تا به حال توانایی حمایت از کودکانشان را نداشته اند، قادر به نگهداری آنان شوند و یا خانواده ای سرپرستی آنان را بر عهده گیرد.
در واقع طبق قوانین مندرج در سازمان بهزیستی ایران، کودکان بهزیستی تا 5 سال بعد از 18 سالگی تحت حمایت‌های مستمر و غیر مستمر بهزیستی قرار خواهند گرفت. آنها پس از 18 سالگی و در هنگام ترخیص از بهزیستی، مبلغی پول از طرف این سازمان دریافت خواهند کرد که می‌توانند این مبلغ را برای زندگی مستقل یا ازدواج و… استفاده کنند. همچنین پسرانی که به سربازی می روند، ترخیص شده محسوب نمی شوند و پول ترخیصی را بعد از گذراندن دوره سربازی دریافت خواهند کرد و طی دوره سربازی تحت پوشش بهزیستی هستند. دانشجویان نیز دو راه پیش رو دارند؛ یا مبلغ ترخیص را دریافت کنند و از بهزیستی ترخیص شوند و یا همچنان تحت حمایت بهزیستی هستند. هزینه تحصیل دانشجویان حتی تا دوره دکتری هم توسط سازمان بهزیستی پرداخت خواهد شد. کسانی که شاغل نیستند و یا دانشجو هستند مبلغی را ماهیانه از این سازمان دریافت خواهند کرد. در عین حال همه کسانی که شاغل نیستند و نمی توانند هزینه معاش خود را تامین کنند، هزینه ترخیص را دریافت خواهند کرد.
تنهایی؛ یک احساس همیشگی کودکان ترخیص شده از بهزیستی
کودکان بدسرپرست و یا بی‌سرپرست که مجبور می‌شوند سال‌های بسیاری از زندگی خود را در مراکز شبه خانواده بگذرانند، معمولا یک حس مشترک را تجربه می‌کنند و آنهم تنهایی است. این افراد در بزرگ سالی و یا همان سن کم، با تله‌های روانشناختی مثل تله رهاشدگی و یا دلبستگی ناایمن رو به رو می‌شوند. مواردی که تمام بزرگ سالی آنها را تحت نظر قرار می‌دهد. این موارد حتی در تحقیقات مراکز شبه خانواده کشورهای دیگر هم قابل رویت است. هرچند که موضوعات فرهنگی و اقتصادی و نوع حمایت مالی هر کشور از این افراد، مسائل مختص به خود را دارد. بنابراین تمام این کودکان بعد از ترخیص همچنان به حمایت‌های عاطفی وروانی دارند.
اهمیت حمایت‌های عاطفی از کودکان ترخیص شده
بسیاری از بچه‌ها بعد از مستقل شدن از بهزیستی و شروع یک زندگی آنهم به تنهایی دچار مشکلات بسیاری می‌شوند. آنها از فضای بهزیستی و زندگی جمعی، به خانه‌ای با فضای کاملا متفاوت نقل مکان می‌کنند که باید به تنهایی مدیریت آن را بر عهده بگیرند. بر همین اساس بنیاد خیریه روشنای امید با هدف حمایت‌های مادی و معنوی از این افراد سعی بر این دارد که آنها را بعد از 18 سالگی تحت پوشش قرار دهد تا آماده‌ی حضور در جامعه شوند.
این افراد بعد از 18 سالگی در روند اشتغال، ازدواج، سربازی و بسیاری از موارد دیگر با جای خالی نهاد خانواده در زندگی رو به رو می‌شوند که شرایط را برای آنها سخت‌تر می‌کند. بنابراین روشنای امید با هدف آنکه همچون یک خانواده در کنار آنها باشد، بعد از ترخیص از بهزیستی با تحت پوشش قرار دادنشان ، با در نظر داشتن خدمات مددکاری، روانشناسی، آموزشی، کارآفرینی و حمایت مالی سعی بر رفع بسیاری این چالش‌ها را دارد.
لزوم توجه بیشتر دولت به حوزه فرزندان ترخیص‌شده از بهزیستی
با وجودی که آسیب‌های اجتماعی هر روز شکل جدیدی به خود می‌گیرد، نیاز است تا حضور مراکز مردم‌نهاد شکل جدی‌تری در این عرصه به خود بگیرد. روشنای امید جزء اولین مراکز مردم‌نهاد کشور است که در حوزه کودکان ترخیص‌شده از بهزیستی فعالیت می‌کند و با وجود گذشت چند سال از تأسیس آن، همچنان جزء معدود مراکزی است که در این زمینه در حال فعالیت است. اما این مراکز با وجود برخی حمایت‌های دولتی و مردمی همچنان نیاز به توجه بیشتر دارند؛ زیرا افزایش روز به روز هزینه‌ها باعث افزایش فشار اقتصادی و کمبود منابع انسانی در این مجموعه‌ها شده است که توجه به آن، مسیر را روشن‌تر از قبل خواهد کرد.
مدیرکل امور کودکان و نوجوانان بهزیستی وقت درباره حمایت‌های عاطفی‌ای که کودکان بهزیستی بعد از 18سالگی دریافت می‌کنند، گفت: «افراد تحت حمایت ما تا پنج سال پس از ترخیص تحت حمایت مستقیم و غیر‌مستقیم بهزیستی قرار خواهند گرفت. این حمایت‌ها، کلینیک‌های مددکاری را نیز شامل می‌شود. ماهانه مبلغی در اختیار کلینیک مددکاری قرار خواهد گرفت و کلینیک مددکاری نیز این مبلغ را صرف بازرسی و رصد کودکان ترخیص‌شده خواهد کرد و این کودکان چنانچه مشکلی در زمینه عاطفی، خانوادگی، اشتغال و کارآموزی داشته باشند، می‌توانند مشکل خود را با کلینیک‌های مددکاری در میان بگذارند و از کمک‌های آنان بهره‌مند شوند. تقریبا ماهی یک تا دو بار این افراد تحت نظارت کلینیک‌های مددکاری قرار خواهند گرفت. این سازمان حدود 400 کلینیک مددکاری را در اختیار دارد. تمامی این کلینیک‌ها دارای روان‌شناسان و مددکاران خبره و باتجربه هستند و کودکان و افراد تحت حمایت ما ارتباط مستقیم با روان‌شناسان خبره این کلینیک‌ها دارند. حدود دوهزارو 400 دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند و بسیاری از اینان نخبگان و مخترعان بزرگی در سطح کشور‌ند. بین دختران و پسران برای دریافت هزینه‌ها هیچ تفاوتی وجود ندارد و همگی از حمایت‌های یکسان برخوردار خواهند شد. حتی به دختران هزینه‌های سیسمونی کودکانشان نیز تعلق می‌گیرد و می‌توانند از این مبلغ استفاده کنند».
